Deel dit artikel:

Je kunt het fenomeen ook zien als een samenstel van geldstromen van zeer uiteenlopende herkomst. Vanzelfsprekend spelen multinationals hierin een grote rol. Hun kapitaal is qua herkomst nog min of meer doorzichtig. Dat geldt ook voor allerlei al dan niet bekende personen, zoals voetballers, artiesten en bonafide ondernemers. Hier gaat de discussie vooral over de mate waarin dergelijke bedrijven of particuliere personen te weinig belasting betalen en dergelijke. De legitimiteit van de herkomst als zodanig staat nog niet ter discussie. Dit overlapt nog min of meer met het begrip belastingontwijking.
Er is echter een groot  deel van Moneyland waarvan de herkomst verborgen moet blijven omdat de eigenaar belasting ontduikt of omdat het sowieso op illegale wijze verkregen is, zoals door roof en zaken als gokken, drugs- en vrouwenhandel. Men spreekt in dit verband van Illicit Financial Flows (IFF). Veelal worden beide categoriën samengevoegd en spreekt men van Illicit and Tax Avoidance Related Financial Flows (ITAFF).

Discussies over ongelijkheid gaan vaak over belastingontwijking door multinationals en de vaststelling dat de rijkste mensen steeds rijker worden. Als het gaat om oplossingen, praat men over het algemeen vanuit de context van de OESO-landen, met als gevolg dat je dan pleidooien tegenkomt voor hogere belastingtarieven, betere uitwisseling tussen belastingdiensten van verschillende landen en dergelijke. Dat is allemaal prima, maar veel landen buiten de OESO hebben geen sterke belastingdienst ingebed in een geheel van sterke instituties. Helaas zijn dit nou net de landen waar de ongelijkheid veelal een stuk hoger is.

 

Dit wordt goed zichtbaar in bovenstaande  grafiek. Dergelijke percentages duiden erop dat er een kleine groep in deze landen is die de touwtjes strak in handen heeft.  Het zal geen verbazing wekken dat dergelijke landen hoog scoren op het gebied van corruptie. Het is ook geen wonder dat deze landen ook veel meer last hebben van illegale geldstromen. 
Het is een enorme kapitaalmassa. Naar een ruwe schatting van de Amerikaanse denktank Global Financial Integrity betrof alleen al de omvang van IFF in 2012 voor 152 lagere inkomenslanden bijna 1000 miljard dollar, 1,5% van het wereld BBP 2012. Het ziet er niet naar uit dat dit percentage de afgelopen jaren is gedaald. Voor de betreffende landen zelf gaat het om beduidend hogere percentages, gemiddeld 3,9% van hun BBP, met uitschieters boven de 10%. Zie hieronder de top 25.
 

Top 25 illegale geldstromen 2012 bron: Global  Financial Integrity

Een moderniseringsslag van corruptie
Een probleem van corruptie is dat de mensen die ervan profiteren er geen belang bij hebben om hun land meer sterke instituties te ontwikkelen. Men laat de situatie liever zoals het is. Hier schuilt een kolossaal probleem dat zich als het ware recht onder onze (westerse) neus bevindt, maar dat we eigenlijk niet echt zien.  Een belangrijke reden hiervan blijkt ‘moneyland’ zelf te zijn. Dit vraagt om een nadere toelichting.

Globalisering heeft als het ware een moderniseringsslag van corruptie in gang  gezet. Aanvankelijk kon een corrupte politicus indien hij erin slaagde het geld het land uit te krijgen, dit parkeren in Zwitserland. Met name door de stijging van belastingen na de Eerste Wereldoorlog in Frankrijk en Italië, had het land zich op de kaart gezet als internationale bestemming om geld te verbergen. De klant kon daar dan een anonieme genummerde rekening openen. Het was verder nogal omslachtig. De klant moest het geld als het ware cash afleveren, kreeg er geen rente voor en moest telkens naar Zwitserland om het op te nemen. Het geld vervolgens wereldwijd uitgeven was niet eenvoudig. Deze beperkingen werden na de Tweede Wereldoorlog nog eens extra versterkt door de strakke internationale kapitaalcontroles die in het kader van de afspraken van Bretton Woods werden genomen. (Dit om de waarde van de centrale munt de dollar te bewaken.)
In de jaren 60 is deze situatie fundamenteel gaan veranderen. Het belangrijkste omslagmoment betreft het ontstaan van de zogenoemde ‘eurobonds’: waardepapieren in dollars die buiten het monetair toezicht van de VS vielen. (Deze dollars werden 'eurodollars' genoemd, ze ontstonden aanvankelijk door tegoeden van de Sowjet-Unie die ze aanhield in Europa. Dergelijke dollars onttrokken zich aan het strenge toezicht van de Amerikaanse autoriteiten. De dollar kon toen nog omgewisseld worden tegen goud, vandaar het strenge toezicht.) De naar Londen gevluchte Duitse bankier Siegmund Warburg komt de eer toe de eerste eurobonds te hebben gecreëerd. 
 

'The city' van Londen:
bloeide weer op tot financieel wereldcentrum met de opkomst van eurodollars
(afbeelding: wikimedia)

Vanaf het moment dat eurobonds ontstaan, wordt het mogelijk om makkelijk wereldwijd geld te transporteren.  Voor Zwitserse banken had het als voordeel dat ze hun illegale opgehoopte dollars konden uitlenen tegen een rentevergoeding. Voor Londen, de thuisbasis van Warburg, gaf dit de aanzet tot het opnieuw opbloeien tot financieel wereldcentrum.

Na de stijging van de olieprijzen ontstond in de jaren ’70 een vloedgolf aan eurodollars in Arabische landen. Tegelijkertijd verviel de koppeling van de dollar aan goud  (in 1971) en daarmee het strenge toezicht op internationale kapitaalstromen. Het betekende een ongekende groei van de internationale kapitaalmarkt. De val van de Muur en in het kielzog daarvan de razendsnelle ontwikkeling van de globalisering, gaven hieraan nog een extra zwengel.

 

Het fenomeen belastingparadijs kreeg door dit alles ook een nieuwe vorm. Monaco was bijvoorbeeld nog een 'belastingparadijs oude stijl', waarbij je jezelf als bewoner inschreef en vervolgens nauwelijks tot geen belasting betaalde. ( Zoals een Max Verstappen nu nog steeds doet.)  
Belastingparadijzen van tegenwoordig kenmerken zich door een of andere constructie, waarbij je jezelf niet hoeft te verplaatsen, terwijl je je geld op allerlei uitgekookte manieren een nieuwe thuisbasis kan geven. Vandaaruit kun je het weer op allerlei manieren uitgeven.
 

Harleystreet, Londen: doodgewone straat,
tevens registratie-adres van het voormalige buitenhuis
van de gevluchte Oekraïense president Janoekovitsj
 

Eaton Square: de duurste straat van Engeland.
In 2018 was van  86 appartementen de eigenaar een offshore geregistreerde entiteit. Naar schatting stond de helft leeg.

Bedrijvenpakhuizen zijn bedoeld als vestigingslocatie voor een of andere voordelige belastingconstructie. Een ander opvallend fenomeen is dat belastingparadijzen uitstekend fungeren als middel om anoniem in vastgoed te beleggen.  Het gaat niet meer om 'pakhuizen', eerder om complete straten.
Bijvoorbeeld: de straat met de hoogste gemiddelde huizenprijs van Londen was in 2016 Eaton Square, zeg maar om de hoek van het Lagerhuis. Het zijn 118 panden, grotendeels opgesplitst in appartementen. Bij 86 appartementen is niet duidelijk van wie ze zijn: de eigenaar is in alle gevallen een bedrijfsentiteit uit een of ander (meestal Caraïbisch) belastingparadijs. Voor de deur gaan zitten om te kijken wie het is, heeft weinig zin. Het zijn veelal een soort bankrekeningen in de vorm van een huis. De helft staat leeg.
Wat vaak voorkomt: panden die slechts beperkt gebruikt worden. Men bezit vaak meerdere huizen op verschillende locaties, zeer geschikt voor een mondaine levensstijl. Even shoppen in Parijs of New York, in Londen bij Wimbledon een wedstrijdje meepakken en daarna even bijkleuren in Miami. Een aantal vastgoedlocaties zijn extra populair. New York, Londen en Miami staan bovenaan, gevolgd door allerlei andere prettige plekken in de westerse wereld, Amsterdam incluis.

 

Sunny Isles Beach: (was) populair onder Russische oligarchen 
(afbeelding:wikimedia)

Soms springt het wel erg in het oog. Op een gegeven moment sprak men van Londen als 'Londongrad' vanwege de grote hoeveelheid Russen die er hun geld kwamen investeren en uitgeven. In het VK gaat het om een slordige 27 miljard pond over een periode van 30 jaar (sinds 1991). Maar hoe en wat precies, legaal of illegaal, bleek een taaie dobber om te achterhalen in het kielzog van de inval in Oekraïne.
In Miami stond Sunny Isles Beach bekend om de grote hoeveelheid Russen. Persbureau Reuters onderzocht hier in het begin van Trump's presidentschap 2044 door de Trump's bedrijven gebouwde appartementen, maar vond slechts 63 Russische eigenaren. Wat ze wel vonden: 703 bedrijfsentiteiten zonder duidelijke eigenaar.

 Op dit moment is het vanzelfsprekend de Golfregio die steeds meer opvalt, met Dubai als vastgoedmagneet voor tal van belastingontwijkers. 

 

Dubai Marina: één van de mega vastgoedprojecten van Dubai 
(afbeelding:wikimedia/Straiton)
 

In het kielzog van alle financiële ontsnappingsroutes is de handel in staatsburgerschap tot bloei gekomen. Dit heeft ook als voordeel dat als de grond in eigen land te heet onder de voeten wordt, je je comfortabel in een ander land kunt vestigen.
Henley & Partners is hier groot in geworden. Het bedrijf heeft zelfs een jaarlijkse 'Global Citizenindex', die aangeeft in welk land je een paspoort kunt verwerven met de meeste voordelen. Oostenrijk staat anno 2024 bovenaan. Er zijn echter ook tal van mogelijkheden om met de juiste investering je in een land te mogen vestigen zonder beperkingen. Voor zo'n 8 ton kun je bijvoorbeeld werken en leven in de VS.
Een dergelijk paspoort maakt het juridisch dan nog extra lastig om rechtszaken te voeren als je bijvoorbeeld in een land een regering hebt die geld wilt terugvorderen van een in het buitenland verblijvende corrupte ex-president.

Een hogerstaand niveau van corruptie
Het werkt twee kanten op: er is een enorme geldstroom van kleptocraten richting Europa en de VS, het meest direct zichtbaar in vastgoedprijzen op toplocaties en uitgaven aan extreem luxe artikelen zoals sportwagens, zeejachten, kunst, juwelen en tophotels. Minder zichtbaar in financiële activa, zoals aandelen in bedrijven en staatsobligaties.
De andere kant van de medaille betreft dan de plekken waar het geld ‘uitstroomt’.  Dit gaat over het algemeen ten koste van de kwaliteit en beschikbaarheid van basisgoederen en basisvoorzieningen.   
Een groot deel van de wereldbevolking wordt daarmee veel ontwikkelingsmogelijkheden ontnomen. Explicieter gesteld: velen worden op grootschalige basis bestolen.

Wij profiteren behoorlijk van deze geldstroom. Om te beginnen door een goede boterham te verdienen aan de productie van jachten, auto’s, luxe appartementen en wat al niet, maar ook omdat deze corrupte bestuurders vaak onze handelspartners zijn bij het verkrijgen van grondstoffen en toegang tot 'hun' afzetmarkten.
 

Megajacht Scheherazade, 140 meter lang, 700 miljoen euro
gebouwd in 2020 in Duitsland
(vermoedelijke eigenaar: president Poetin)
(afbeelding: wikimedia)