Deel dit artikel:

17/09/2024

 

belastingontwijking:
keurige landen en kleptocraten

deel 4

praktische aanbevelingen

 

 

 


Aan de slag
Het is een feit dat de huidige internationale aanpak van belastingontwijking vooral raakt aan het eigenbelang van de OESO landen door al die misgelopen belastinginkomsten. Voor veel landen buiten de OESO is deze aanpak niet echt relevant. Toch komen er in het kielzog van maatregelen zoals verbeterde registratie van bezittingen en meer toezicht op financiële transacties, óók meer mogelijkheden om gestolen vermogens uit landen buiten de OESO op te sporen en terug te vorderen. Hoewel wenselijk, hoeft er zeker niet gewacht te worden met het achterhalen van in offshore verdwenen geld.
 
Er kan erg veel gedaan worden:
- Veel gestolen vermogen kan zichtbaar gemaakt worden,  op uiteenlopende manieren.
- Er zijn waardevolle ervaringen met het gericht terug geven van gestolen vermogen, waardoor geld snel en direct gebruikt kan worden om de economische omstandigheden van velen te verlichten
- Cruciaal element is het ten dienste stellen van al die financieel-juridische expertise waarover men in de OESO-landen in veel ruimere mate beschikt dan in de benadeelde landen, om er letterlijk meer werk van te maken gestolen offshore miljarden te traceren en terug te vorderen. 
 

Zichtbaar maken
Er circuleert een enorme hoeveelheid door corruptie verkregen geld in de wereld. Een groot deel is verborgen, maar het is niet verdwenen in een zwart gat. Het is de kunst om dit vermogen zichtbaar te maken.
Het is niet voor niets dat corrupte bestuurders gretig gebruik maken van anti-smaadwetten. Het zichtbaar maken van vermogen leidt tot vragen in het thuisland en kan nogal hinderlijk zijn bij het doen van zaken of sowieso aansluiting vinden bij het sociale leven van de upperclass in de wereld in het algemeen. Heel vervelend allemaal.
(Ook de Zuidas houdt van een strak imago: alleen al het feit dat Obama Nederland in 2009 in één adem noemde met de lijst van belastingparadijzen wereldwijd leidde tot een enorme onrust en een koortsachtig diplomatiek offensief. Het Witte Huis bond in: binnen een dag was Nederland van het lijstje met belastingparadijzen verwijderd.)

Menig kleptocraat etaleert graag hoe succesvol hij of zij is en als iemand die het beste met de medemens voor heeft.  Als het even kan, fungeert men als rolmodel. Weinig mensen uit de bevolking weten echter hoe exorbitant rijk sommige mensen zijn en met wat voor gedrag dat gepaard gaat. Het ligt in elk geval voor de hand om hier meer duidelijkheid over te scheppen.
 

Poetin paleis Zwarte Zee


Volgens Navalny is dit Poetin's verblijf aan de Zwarte Zee.  Gelegen bij de badplaats Gelendzjik met een oppervlak van 70 km2.
Navalny's video ontkrachtte de zorgvuldig in stand gehouden mythe dat Poetin er een sobere levensstijl op na houdt.
Een week na publicatie meldde opeens de 'echte' eigenaar zich: Poetin's oude vriend Arkadi Rotenberg.

 

De in februari 2024 onder verdachte omstandigheden overleden Aleksey Navalny was een meester in het zichtbaar maken van vermogen: met behulp van drone opnamen toonde hij allerlei paleizen van de Russische elite, zoals in 2021 het 'Versailles van Poetin aan de Zwarte Zee'.
Vastgoed is goed zichtbaar te maken. Daarnaast zijn jachten, sieraden en horloges bijzonder geschikt. In 2012 werd het Brequet horloge, waarde $30.000, van de patriarch van de Russisch Orthodoxe Kerk wereldberoemd, omdat bleek dat die  met behulp van photoshop bleek te zijn  'weggepoetst'.  Zo zijn er meer horlogegevallen. In China kwam lokale bestuurder Yang Dacai dankzij bestudering van foto's aan de bijnaam van 'brother wristwatch' en een veroordeling tot 14 jaar cel wegens corruptie. Recentelijk kwam de Peruaanse president Boluarte onder vuur te liggen nadat een nieuwszender ontdekte dat ze 14 verschillende luxe horloges had gedragen.
 

patriarch Kirill zonder horloge
patriarch Kirill met horloge


Zoek de verschillen: het Brequet-horloge van patriarch Kirill van Moskou
(afbeeldingen via screenshot bij NYT artikel en Russisch-Orthodoxe Kerk )


Een bekende corruptiezaak waarbij juwelen, vastgoed en kunst een centrale rol spelen, is de 1MDB zaak, waarbij in Maleisië zo'n $4 miljard uit een economisch ontwikkelingsfonds werd ontvreemd. De toenmalige premier van Maleisië Najib Razak  en zijn vrouw Rosmah Mansor speelden hierin een centrale rol. Zij zijn veroordeeld tot 12 en 10 jaar cel. Mevrouw Mansor bleek bijvoorbeeld een ketting ter waarde van 27 miljoen te hebben aangeschaft, ze hadden appartmenten in Manhattan en Los Angeles gekocht, een privé vliegtuig en een schilderij van Monet. Nog gekker werd het met de poging een Hollywoodfilm te financieren, waarbij Leonardo di Caprio een Picasso als een soort voorschot ontving. (Netflix maakte recentelijk een documentaire over deze spectaculaire zaak)

1MDB zaak


Netflix maakte in 2023 een documentaire over de 1MDB fraude, 'Man on the Run'


Juwelen zijn vaak goed te zien op feestelijke bijeenkomsten zoals galadiners en bruiloften.  Een bekend voorbeeld betreft de bruidsjurken van Naulila Diogo. Deze dochter van Angolese minister Bornito de Sousa Diogo , dook op in een uitzending van 'Say yes tot the dress' in 2015, waar zij voor $200.000 aan bruidsjurken spendeerde. Het hield de gemoederen in Angola bezig, maar verhinderde niet dat haar vader nog vice-president werd in 2017-2022. Het is aan Bulloughs te danken dat de zaak niet in vergetelheid is geraakt. In ‘Moneyland’ besteedde hij ruimschoots aandacht aan de zaak. Het blijft dergelijke mensen achtervolgen en wel kennelijk zodanig dat de familie Diogo nog in 2021 een (mislukte) poging deed tot vervolging wegens smaad jegens Bulloughs.

Naulila Diogo bruidsjurk

Naulila Diogo's bruiloft, bekend dankzij 'Say yes to the dress'

In de Filippijnen startte de overheid in 2016 een vernieuwende anti-corruptiecampagne waarbij de waarde van in beslag genomen juwelen van Imelda Marcos omgezet werd in mogelijkheden wat je ook met dit geld zou kunnen doen. Helaas is deze bijzondere 'expositie' inmiddels verwijderd.
 

juwelen Imelda Marcos


De 'Filippijnse Commissie voor Goed Bestuur' besloot in 2016 de in beslag genomen juwelencollectie van Imelda Marcos te gebruiken voor een anti-corruptiecampagne.
Inmiddels is de 'expositie' van Facebook verwijderd.
(Zie voor andere voorbeelden van deze campagne nog het BBC artikel)

 

Zichtbaar maken van netwerken
Zichtbaar maken van vermogen is extra lastig zodra het gaat om aandelen en andere financiële activa. Afgezien van doorgaans onbekende posities in aandelen via vermogensbeheerders op internationale beurzen, gaat het daarbij vaak om een netwerk van belangen in het betreffende land zelf. Het is dan wel zaak om het netwerk te kennen. Zo is voormalige Zuid-Afrikaanse president Jakob Zuma een lastig verhaal; hoewel hij is veroordeeld wegens corruptie door gebruik van overheidsgeld bij de verbouwing van zijn landgoed, is bij lange na niet duidelijk wat hij nu eigenlijk bezit. Alleen al een blik op de activiteiten van zijn uitgebreide familie geeft dan weliswaar geen bewijs, maar kan wel inzicht geven hoe de vork in de steel zit. Via de Panamapapers kwam bijvoorbeeld naar buiten dat een neef van hem, Khulubuse Zuma, voor een half miljard dollar aan oliebelangen in Congo heeft. Khulubuse Zuma wordt ook in verband gebracht met malversaties rond drie goudmijnen in 2009.
 

corruptie Zuid Afrika Zuma en neef Mandela


Netwerken: een neef van Jacob Zuma, een zoon van de advocaat van Zuma en een kleinzoon van Nelson Mandela
werden alledrie in verband gebracht met het frauduleuze faillissement van de Pamodzi goudmijnen in 2009.
(Zie hier voor een korte samenvatting)


Vaak overleeft het netwerk de oorspronkelijke grondlegger. Een extreem voorbeeld betreft de nazaten van Soeharto, president van Indonesië van 1965 tot 1998. Naar schatting  van Transparancy International is er in die tijd tussen de $15 en $35 miljard op bankrekeningen offshore verdwenen, maar er is hoegenaamd niets teruggevorderd. Zijn nazaten bezitten grote bedrijven en beheersen grote delen van de Indonesische economie.
 

Soeharto en familie 1967

Netwerken: president Soeharto met vrouw en kinderen in 1967. De familie bezit zo'n 500 bedrijven en is politiek zeer actief.
Dochter Titiek Suharoto (helemaal rechts) is bijvoorbeeld de ex-vrouw van de in 2024 tot president gekozen Prabowo
(Afbeelding: wikimedia)


Een minder in het oog springend netwerk zijn de nazaten van Mobutu Sese Seko, president van Congo (Zaïre) van 1965 tot 1997: nog in 2009 moest men in Zwitserland 6 miljoen aan bevroren banktegoeden overdragen aan de familie van Mobutu wegens gebrek aan bewijs dat het geld op strafbare wijze was verkregen. Het zegt nogal wat dat men zelfs zo'n relatief laag bedrag geld na zijn dood nog niet afhandig heeft kunnen maken, als je bedenkt dat er alleen al aan IMF-gelden zo'n een slordige 6 miljard via zijn handen verdwenen is. De nalatenschap van Mobutu lijkt helemaal niet meer ter discussie te staan. Een van zijn zoons is inmiddels al weer actief in de Congolese politiek. Ongetwijfeld zal nader onderzoek naar het vermogen van oude getrouwen heel wat opleveren.
 

Mobutu Nixon 1973

Mobutu op bezoek bij president Nixon, 1973 (afbeelding: wikimedia).


Een perfect voorbeeld van netwerkonderzoek laat de organisatie van Navalny zien. Zij hebben het netwerk van de Poetin getrouwen keurig uitgewerkt. Veel tegoeden van deze mensen in het buitenland worden momenteel opgespoord en bevroren. Me dunkt dat een dergelijke werkwijze voor veel kleptocraten dan toch ook zou kunnen, of ze nu overleden zijn of niet.

Resumerend: er is veel mogelijk om gestolen vermogen zichtbaar te maken. Zoals er tegenwoordig aandacht is voor gestolen cultureel erfgoed en de mate waarin we onze welvaart aan slavenhandel en uitbuiting te danken hebben, zo is aandacht voor de gestolen miljarden door corrupte bestuurders na de dekolonisatie net zo belangrijk. Als we dan toch bezig zijn met de zwarte bladzijden van ons koloniaal verleden, dan liggen hier ook mogelijkheden om eens wat positiefs terug te doen. In Nederland ligt om te beginnen meer onderzoek naar het bestelen van de bevolking van Indonesië en Zuid-Afrika voor de hand.
Logischerwijs geldt dergelijk onderzoek uiteindelijk voor al die corrupte geldstromen die 'weggespoeld' zijn via al die offshore constructies of doodeenvoudig rechtstreeks geïnvesteerd in appartementen en financiële activa; overal in het welvarende en politiek stabiele 'Noorden'. 

Er is bij het zichtbaar maken nog wel een adder onder het gras in de vorm van het risico op rechtszaken wegens smaad. Vooral het Verenigd Koninkrijk speelt hier een centrale rol omdat artikelen, boeken en films in het Engels hierdoor wereldwijd aan een soort beperking zijn onderworpen. Ook Oliver Bulloughs kreeg hiermee te maken. (Zie voor enkele krasse voorbeelden: bijlage anti-smaadwetten.)
 

Gericht teruggeven
Het opsporen, confisceren en retourneren van gestolen geld kent dan wel vele obstakels, maar het  loont in elk geval zeer de moeite zodra het lukt. Er ligt hier als het ware een goudmijn die gebruikt kan worden om de levens van velen substantieel te verlichten. In het kader van het STARR initiatief van de Wereldbank heeft men $118 miljoen aan bevroren fondsen die gestolen waren uit Kazachstan weer gericht teruggesluisd in afstemming met lokale NGO's. De daartoe opgerichte stichting richtte zich speciaal op kinderen en jongeren uit arme gezinnen. Met dit geld zijn in de periode 2009-2014 zo'n 200.000 kinderen geholpen. (Omgerekend is dat zo'n $500 per kind. Je kunt daar ruwweg een jaar mee naar school inclusief maaltijden.)

 


In deel 3 kwam aan de orde dat bij het retourneren van geconfisceerd geld van dictator Abacha een deel opnieuw verdwenen is. Het ziet er naar uit dat men in Nigeria nadien de touwtjes strakker heeft aangetrokken en met behulp van lokale NGO's is anno 2020 $113 miljoen aan 800.000 arme gezinnen gegeven in de vorm van directe financiële ondersteuning. (Omgerekend $150 per gezin, voor hun inkomensgroep vergelijkbaar met een 13e maand.)  Daarnaast is in mei 2020 nog eens $300 miljoen geretourneerd vanuit Jersey na een akkoord met de Nigeriaanse regering dat dit geld gebruikt zou worden voor enkele grote infrastructuurprojecten zoals een nieuwe brug over de Niger. (Gereed in 2023: kosten $170 miljoen. Het betekende werk voor zo'n 10.000 mensen gedurende 4 jaar.)
 

Equatoriaal Guinea stolen assets repatriation


Kortom: geld in beslag nemen kan een enorm positieve impact hebben voor de inwoners van de landen in kwestie. Op dit moment hangt er echter erg veel er vanaf in hoeverre een kleptocraat verdreven is én of er een opvolgende regering is die überhaupt achter het geld aan wil. Dat kan natuurlijk anders. Neem nou het reeds genoemde extreme voorbeeld van de 40 jarige dictatuur van president Obiang van Equatoriaal Guinea en de in beslag genomen bezittingen van zijn zoon die wachten op een bestemming (zie deel 3). In dit geval kan de patstelling doorbroken worden door geld gericht te retourneren aan toegang voor onderwijs, drinkwater en vergelijkbare sociale projecten. Redress, een organisatie die zich inzet voor de slachtoffers van mensenrechtenschendingen, schreef hiertoe een voorstel in samenwerking met onder meer Transparancy International en Human Rights Watch.

Vanzelfsprekend ligt een dergelijke werkwijze van onderhandelingen en overleg met lokale partijen voor de hand voor talloze miljarden die alleen al in de OESO-landen te vinden zijn. Natuurlijk zijn er hierbij haken en ogen, maar nu wacht men vanuit de OESO-landen maar al te vaak af en gebeurt er helemaal niets.
 

Expertise beschikbaar stellen
In het kader van het 1MDB schandaal gaf Leonardo di Caprio de hem gegeven Picasso terug. Zo ook actrice Miranda Kerr, die $8 miljoen aan juwelen retourneerde. In hun geval kwam er vanuit de Amerikaanse justitie enige druk aan te pas, die met name in actie kon komen omdat de Maleisische autoriteiten er zelf veel werk van maakten.

We kunnen er ook vanuit onszelf meer werk van maken hier in het rijke en goedgeorganiseerde Noorden. Hoe zichtbaarder al dat gestolen vermogen wordt, hoe meer ook in beeld komt wie er toch in al die keurige landen die zo goed scoren op de anti-corruptie index, bij uitstek profiteren door zaken te doen met de stelende elite van corrupte landen. Trustkantoren, vermogensbeheerders en advocatenkantoren staan daarbij vooraan, maar maar indirect profiteren meerdere sectoren in de OESO-economieën. Kortom: redenen te over om ook zelf initiatief te ontplooien.

 


Idee:  ministeries van financiën en buitenlandse zaken zetten pool op met professionals om gestolen miljarden op te helpen sporen en terug te sluizen


Het achterhalen van al dat geld is arbeidsintensief en je hebt er behoorlijk wat financieel-juridische expertise voor nodig. Het is nu juist deze benodigde expertise en mankracht waaraan het de betrokken landen vaak ontbreekt. Alleen al qua expertise een bijdrage leveren vanuit de OESO-landen is enorm de moeite waard. In zekere zin gebeurt dat al in het geval van het achterhalen van al dat Russische vermogen als gevolg van de Russsische inval in Oekraïne. Al die ervaring die hier nu mee is opgedaan kan uitstekend ingezet worden om andere corruptie netwerken aan te pakken. Vanzelfsprekend ligt hier een opdracht voor de ministeries van financiën en buitenlandse zaken om hiervoor een pool met professionals op te zetten, eventueel met traineemogelijkheden voor mensen uit de betrokken landen zelf. Het zou helemaal mooi zijn als vanuit de vele betrokken bedrijven op de Zuidas hier ook mankracht voor ter beschikking werd gesteld.
 

Verrassingen
Er vallen nu al behoorlijk grote stappen te maken om geld terug te halen uit ‘moneyland’ en door deze te retourneren een forse geldstroom van Noord naar Zuid te laten gaan.

En wie weet, komen er nog hele verrassende zaken aan het licht. Zodra je op zoek gaat naar gestolen vermogens van corrupte bestuurders, kom je ook in het vaarwater terecht van de oliemiljarden van het Arabisch schiereiland, de technologiemiljardairs uit de VS, de grote spelers op Wall Street en in de City van Londen, mediamagnaten, vastgoedtycoons en ga zo maar door. Hoewel het formeel gaat om legaal kapitaal, vallen er vaak legitieme vragen te stellen bij sommige bronnen van inkomsten. Dat is tot nu toe slechts in beperkte mate het geval. De discussie draait vandaag de dag vooral om de vraag of men niet fors meer belasting zou moeten betalen.
Er is relatief weinig aandacht voor de vraag waar het geld eigenlijk vandaan komt. Alleen al die vraag stellen kan extra helpen om door te pakken.