Deel dit artikel:
1/9/2024
belastingontwijking:
keurige landen en kleptocraten
Deel 3
teruggeven aan gedupeerden
Maatregelen
Er is wel het een en ander in beweging gekomen, maar bij lange na nog niet voldoende. De focus is de afgelopen jaren komen te liggen op het transparanter maken van eigenaarschap door het aanscherpen van registratievereisten van allerlei bezit. De Amerikanen hebben er wat aan gedaan richting hun eigen burgers en bankrekeningen in het buitenland. In 2010 werd de 'Foreign Account Tax Compliance Act' (ATCA) aangenomen. Banken die weigerden de identiteit en bezit te onthullen van Amerikaanse staatsburgers konden rekenen op 30% extra heffing van belastinginkomsten op hun beleggingen in de VS. Alleen al bij Credit Suisse werden er daardoor 18.000 rekeningen gesloten.
In 2014 werd de Common Reporting Standard (CRS) aangenomen, ontwikkeld door de OESO en bedoeld om gegevens van financiële activa uit te kunnen wisselen. Onderdeel van CRS is de mogelijkheid om voortaan automatisch informatie te delen van alle activa van burgers bij elkaars banken (de 'Multilateral Competent Country Agreement' (MCAA)). Een belastingparadijs als Jersey zag hierdoor een daling van maar liefst 2/3 van de inkomsten van haar banksector.
(Een eigenaardigheid is dat de Amerikanen niet meedoen aan de MCAA, waardoor de vreemde situatie is ontstaan dat zij wel achter hun eigen burgers aan kunnen zitten bij Europese banken, maar Europese landen niet gegevens van hun burgers kunnen opvragen bij Amerikaanse banken.)
Belastingparadijs Jersey verloor 2/3 van haar bankinkomsten door de Common Reporting Standard
(afbeelding: wikimedia)
Natuurlijk is dit positief, maar de kleptocraten buiten de OESO kunnen nog grotendeels anoniem blijven opereren omdat veel landen niet meedoen. Anno 2024 hebben 109 landen zich bij CRS aangesloten, maar ongeveer de helft heeft aangegeven mee te willen doen met de MCAA. Dan ben je er nog niet: een groot probleem is dat de MCAA zo werkt, dat je alleen deel kunt nemen als je garanties kunt afgeven dat de gegevens zorgvuldig worden behandeld. Landen die hoog scoren op de corruptie-index komen niet in aanmerking voor gegevensuitwisseling zolang ze hun belastingdienst niet op orde hebben. Je komt zo in een vicieuze cirkel terecht. Bijvoorbeeld: als een minister of een president geld steelt van zijn eigen land en dat offshore parkeert, dan stijgt het land op de corruptie-index. Volgt een integere bestuurder deze lieden op, dan moet het land in kwestie eerst aantoonbaar de financiën beter regelen voordat men ooit achter dat gestolen geld aankan. Veel landen hebben natuurlijk maar beperkte middelen om dat te doen, juist omdat er zoveel gestolen is.
In 2020 werd in de EU het UBO register ingevoerd
Toch is het kernidee van de internationale uitwisseling van gegevens inzake bezit een goede zaak. Uitbreiding richting andere financiële activa zoals aandelen ligt voor de hand, evenals vastgoed.
Cruciaal is hierbij het aanpakken van de registratie van eigenaarschap. Zo hebben de Britten de verplichting gecreëerd dat rechtspersonen moeten aangeven welke persoon (cq personen) een significant aandeel heeft in de zeggenschap. Men moet dat aangeven in het Person of Significance Control (PSC) register. Dit geldt sinds 2018 ook voor de Britse offshore paradijzen in het Caribisch gebied.
Overigens is het PSC-register nog erg vrijblijvend met weinig controle. Je kunt nog allerlei andere natuurlijke personen naar voren schuiven waardoor het echte eigenaarschap verhuld wordt.In de EU en de VS spreekt men van Ultimate Beneficial Ownership (UBO) met vergelijkbare registers.
Paspoorten te koop met keuzemenu:
wat te denken van Oostenrijk, Egypte, Turkije of toch maar Caribisch (StKitts)? (afbeeldingen: wikimedia)
Het glas is half vol of het is half leeg: er zijn positieve ontwikkelingen, maar het gaat heel gestaag. Dicht je het ene gat, dan worden er nieuwe trukendozen uitgeprobeerd.
De belastingparadijzen zelf verschuiven ook. In opkomst zijn bijvoorbeeld Amerikaanse staten zoals Nevada en South Dakota, waar ironisch genoeg veel geld van buiten de VS naar toe is gestroomd om aan CRS-eisen te ontkomen. Dubai trekt Russen aan die niet meer in Europa en de VS terecht kunnen. Of 'oude' offshorelocaties passen zich aan: Curacao huisvest nu vele intenrationale digitale gokondernemingen, Cyprus is opeens een hub voor internetporno, et cetera.
Heb je eenmaal achterhaald wat iemand bezit, dan kan het zijn dat hij opeens burger van een andere staat is geworden. In het kielzog van alle financiële ontsnappingsroutes is de handel in staatsburgerschap tot bloei gekomen. Dit heeft ook als voordeel dat als de grond in eigen land te heet onder de voeten wordt, je je comfortabel in een ander land kunt vestigen.
Henley & Partners is hier groot in geworden. Het bedrijf heeft zelfs een jaarlijkse 'Global Citizenindex', die aangeeft in welk land je een paspoort kunt verwerven met de meeste voordelen. Oostenrijk staat anno 2024 bovenaan. Er zijn echter ook tal van mogelijkheden om met de juiste investering je in een land te mogen vestigen zonder beperkingen. Voor zo'n 8 ton kun je bijvoorbeeld werken en leven in de VS. (Voor een overzicht: klik hier)
Een dergelijk paspoort maakt het juridisch dan nog extra lastig om rechtszaken te voeren als je bijvoorbeeld in een land een regering hebt die geld wilt terugvorderen van een in het buitenland verblijvende corrupte ex-president.
Tot de positieve gebeurtenissen behoren evenwel het lekken van omvangrijke databases met gegevens van tal van offshore bezittingen. Offshore Leaks, Luxleaks, Swissleaks, Footballleaks, de Paradise Papers en de Panama Papers hebben vorig decennium het fenomeen van internationale belastingontwijking definitief op de internationale politieke agenda gezet.
Luxleaks bracht het fenomeen van geheime tax rulings aan het licht.
Het leidde ook tot verbetering van de positie van klokkenluiders in de financiële sector.
Afbeelding: sleutelfiguren journalist Édouard Perrin en PWC-medewerkers Raphaël Halet, and Antoine Deltour
voor de rechtbank in Luxemburg , maart 2017 (bron: wikimedia)
Smaadwetten
In plaats van al die stapels rechtspersonen in al die verschillende belastingparadijzen te ontwarren kun je natuurlijk proberen rechtstreeks bezit in kaart te brengen en zo uit landen weggesluisd geld opsporen. Een interessante methode is om naar de familieleden van kleptocraten te kijken. Niet zelden zet vooral de jongere generatie allerlei glossy dingen op sociale media waaruit je veel kunt opmaken. Oliver Bulloughs zelf was ook ver gekomen in zijn onderzoek naar een Oekraïense oligarch. Deze bleek zijn bezittingen goed te hebben verborgen, maar zijn kinderen lieten op instagram foto’s zien van hun huizen en auto’s. Helaas werd zijn documentaire waarin de oligarch in de spotlights kwam tóch afgeblazen. De filmdistributeur durfde het niet aan, ook geen vertoning buiten het Verenigd Koninkrijk. In het VK kan men op basis van (oer)oude smaadwetten al vrij snel gaan procederen zodra iemands eer en goede naam in het geding zijn. Het probleem gaat zo ver, dat je al niet mag publiceren over de vermoedelijke herkomst van vermogens van sommige mensen, omdat je dan een rechtszaak aan de broek krijgt.
Zelfs degene die met een dagvaarding heeft gedreigd als bepaalde informatie niet van internet werd gehaald, blijft vaak anoniem, want zelfs dat durft men niet te zeggen uit vrees voor nieuwe juridische complicaties.
Mykola Zlochevsky, minister tijdens het presidentschap van Janoekovitsch.
Vermoedelijk is hij de Oekraïense oligarch die prominent figureerde in de niet uitgebrachte documentaire van Oliver Bulloughs.
Hij beschikt inmiddels over een Cypriotisch paspoort en heeft veel bezit overgedragen aan zijn dochters, bijvoorbeeld in Dubai.
(Afbeelding: wikimedia)
In het VK zijn de wetten in 2013 wat minder strikt gemaakt. Sindsdien kun je pas een rechtszaak winnen als je aantoonbaar schade hebt geleden door een of andere publicatie. Dat was dan wel een verbetering, maar rechtszaken zijn kostbaar en duren lang. Menig kleptocraat beschikt over het algemeen over ruime middelen en heeft er nauwelijks omkijken naar. Een uitgever of journalist heeft niet zulke diepe zakken. Verlies je een zaak, dan betaal je ook de exorbitante tarieven van de advocaten die tegen je in stelling worden gebracht. Dit overkwam journaliste Carole Cadwalladr die onderzoek deed naar Arron Banks; de financier van de 'Vote Leave' campagne in 2016. Alleen puur het suggereren van contacten van Banks met de Russische overheid, gedurende enkele seconden tijdens een Ted Talk in 2019, kwam haar op een rekening van zo'n 1,5 miljoen pond te staan. Zij stapt nu naar het Europees Hof in Straatsburg.
Journaliste Carole Cadwalladr deed onderzoek naar de achtergronden van Brexit.
Arron Banks, een van de grote financiers van Nigel Farrage's UKIP, daagde haar voor de rechter vanwege smaad.
Kosten voor haar na 4 jaar juridische strijd: 1,5 miljoen pond.
(afbeeldingen: wikimedia)
Zelfs het winnen van een dergelijke rechtszaak kan kostbaar zijn omdat de ‘boef’ in kwestie doodeenvoudig de proceskosten niet betaald. Dit overkwam Bill Browder, onvermoeibaar bestrijder van Russische corruptie sinds zijn advocaat Magnitsky in een Russische gevangenis onder ellendige omstandigheden de dood vond. Browder had ene Pavel Karpov in het vizier als sleutelfiguur in een grote fraudezaak en werd door deze voor het Britse gerecht gedaagd. Browder won, maar was zo’n $1 miljoen kwijt aan de proceskosten. Karpov zit ergens in Rusland.
De dreiging van smaad rechtszaken raakt ook aan onderzoeksrapporten van een organisatie als Transparancy International. Zij kunnen regelmatig aanwijzingen van het penetreren van de Britse samenleving door ‘fout geld’ niet publiceren.
Dankzij de Russische inval in Oekraïne zijn de anti-smaad wetten eind 2023 verder ingeperkt met het aannemen van de vernieuwde 'economic crime bill' waarbij er meer mogelijkheden zijn om witwassen en dergelijke te onthullen, maar journalisten moeten nog steeds op hun tellen passen.
Putin's People verscheen in 2021. Roman Abramovich, (toenmalig) eigenaar van Chelsea spande rechtszaken aan tegen uitgeverij en auteur.
Onder meer moest de bewering dat hij Chelsea op verzoek van Poetin had gekocht verwijderd worden.
(Afbeelding: Abramovich op de tribune bij Chelsea-Arsenal, mei 2019 Bron: wikimedia)
Dit antismaad fenomeen raakt in zekere zin alle uitgevers die in het Engels publiceren, zoals Amerikaanse uitgevers. Zodra een boek verkrijgbaar is in het Verenigd Koninkrijk of een film daar bekeken kan worden en je wordt daarin genoemd als Russische oligarch of Afrikaanse ‘businessman’, dan kun je beginnen te procederen.
Zo resulteert al met al een eigenaardige situatie: gestolen miljarden verdwijnen in de mistbanken van offshore en duiken witgewassen weer op in onze reguliere economie. De bezitters blijven grotendeels onbekend door uitgekiende juridische constructies én doordat journalisten hun werk niet kunnen doen.
In het kielzog hiervan ontstaat een subtiele vorm van wegkijken: het is te vaag, te ingewikkeld en te moeizaam om er al teveel aandacht aan te besteden. De onzichtbaarheid wordt zo onbedoeld nog eens extra versterkt.
Terugvorderen
Pas zodra kleptocraten hun machtsbasis verliezen en nieuwe regeringen hun geld proberen terug te vorderen, wordt het eenvoudiger om in de OESO-landen medewerking te krijgen om gegevens te achterhalen. Vervolgens is alleen al het opvragen van gegevens een enorme puzzel. Alleen al de vraag welke gegevens je moet opvragen in het oerwoud aan internationale holdings, BV’s en wat al niet.
Is het eenmaal gelukt om een bepaalde hoeveelheid geld te lokaliseren, dan komt de volgende fase. Over het algemeen heb je voor het terugvorderen meerdere advocaten nodig om de hiervoor benodigde rechtszaken te voeren, waarbij de tegenpartij niet zelden over de duurste advocatenkantoren kan beschikken. Regelmatig zit de tegenwerking ook nog gewoon in het land zelf, al dan niet geïnitieerd door de kleptocraat in kwestie. Corruptienetwerken zijn wijd verbreid en hardnekkig.
Sinds de Russische inval wordt er doorgepakt met de aanpak van corruptie in Oekraïne:
Ook Igor Kolomoisky, nog in 2010 's lands één na rijkste man, sponsor van Zelensky's gooi naar het presidentschap in 2019,
wordt nu vervolgd wegens diefstal van gemeenschapsgeld.
(afbeelding: wikimedia)
In de Oekraïne kunnen ze hierover meepraten. Ex-president Janoekovitsj heeft naar schatting zo’n 70 tot 100 miljard naar het buitenland weggesluisd in de relatief korte periode (3 jaar) dat hij aan de macht was. De internationale gemeenschap organiseerde vrij snel na zijn vlucht (en Poetin’s inname van de Krim) een internationale conferentie om het geld van Janoekovitsj en zijn handlangers te lokaliseren. Dat viel nog niet mee. Bij elkaar werd er tegen de $300 miljoen aan bankrekeningen bevroren. Het was nog maar het begin van tal van juridische gevechten.
Oliver Bulloughs laat zien hoeveel moeite het kostte om een relatief bescheiden bedrag van $23 miljoen van Zlochesky te pakken te krijgen. Toen puntje bij paaltje kwam, won Zlochesky omdat volgens de Britse rechter niet duidelijk gemaakt kon worden dat het geld gerelateerd was aan een specifieke misdaad. Naar blijkt, had hij medewerkers intern in het Oekraïense justitie-apparaat, die zijn rug dekten en het vertikten een verklaring af te geven dat het geld gestolen was.
Veel van de handlangers van Janoekovitsj zijn in de loop der jaren van sanctielijsten afgehaald en konden weer bij hun buitenlandse tegoeden. Pas na de Russische inval in 2022 lijkt er in Oekraïne momentum te zijn ontstaan om door te pakken. Zwitserland heeft in elk geval al die jaren $140 miljoen vastgehouden. Op zich positief van de Zwitsers, want het kon zo niet weggesluisd worden. Anno 2024 is het echter nog steeds niet aan Oekraïne teruggegeven.
Imelda Marcos, een leven in het centrum van de macht:
dansen met president Johnson in 1966, diner met de Reagans in 1982,
bij de inauguratie van haar zoon als president in 2022.
(afbeelding: Wikimedia)
De Filippijnen gingen Oekraïne in dit opzicht voor: daar moesten president Ferdinand Marcos en zijn vrouw Imelda het veld ruimen na een volksopstand in 1986. Ferdinand overleed in ballingschap op Hawaï, Imelda mocht in 1991 terugkeren.
Conservatieve schattingen van het door hen gestolen vermogen gedurende hun 20 jarige bewind komen uit op $10 miljard, al is tot op de dag van vandaag het werkelijke vermogen van de familie onbekend. Al met al is bijna $4 miljard achterhaald en teruggegeven aan de Filippijnse overheid. Meer had gekund, maar ook hier bleek het bewijzen van criminele activiteiten maar al te vaak een te grote horde. De groteske schoenencollectie van Imelda werd wereldberoemd als symbool van hebzucht. Tientallen rechtszaken tegen Imelda zijn echter geseponeerd. Nog in 2023 werd ze alsnog gevrijwaard van vervolging in een zaak van Zwitserse miljoenen. Ferdinand Marcos junior werd in 2022 gekozen tot nieuwe president.
Isabel dos Santos, dochter van José Eduardo dos Santos, president van Angola van 1979 tot 2017.
Dankzij de 'Luanda Leaks' is ze niet langer de rijkste vrouw van Afrika.
(bron: wikimedia)
Een bekend geval in Nederland in de afgelopen jaren betreft de strijd van Angola om gestolen bezit van Isabel dos Santos terug te krijgen. Zij is de dochter van wijlen president dos Santos, die het land van 1979 tot 2017 bestuurde. Tot voor kort was ze de rijkste vrouw van Afrika.
Met behulp van haar in Amsterdam geregistreerde BV (Exem BV: jarenlang beheerd door Intertrust), sluisde ze grote bedragen Angola uit. In 2021 oordeelde het Nederlands arbitrageinstituut dat zij €422 miljoen aan aandelen moest afstaan aan het Angolese staatsoliebedrijf Sonangol. Dit is zonder meer een succes, tegelijkertijd is het nog geen 10% van de naar schatting $3 tot $5 miljard die ze vermoedelijk ontvreemd heeft.
En daar was het nog niet mee afgedaan, dos Santos is bij het Amsterdamse Hof door gaan procederen. (Pikant: Zij beroept zich op het feit dat Exem BV niet op haar naam stond, maar dat van haar man, Sindika Dokolo. Hij overleed in 2020 bij een duik in belastingparadijs Dubai. NRC omschreef hem "als een typische exponent van hoe de Afrikaanse jetset leeft". )
Goed nieuws is dat een Londense rechter eind december 2023 opdracht gaf wereldwijd haar tegoeden ter waarde van $738 miljoen te bevriezen. Ditmaal kwam de opdracht van het Angolese telecombedrijf Unitel, waar dos Santos ooit directeur was. Unitel leende onder haar bewind in 2012 $300 miljoen uit aan een in Nederland gevestigde BV. Dat geld is nooit terugbetaald.
Is eenmaal vastgesteld dát er geld geretourneerd kan worden. Dan zijn er weer nieuwe dilemma’s.
Zo kan het voorkomen dat wél bekend is waar ontvreemde bezittingen zich bevinden, maar dat een land zelf niet meewerkt aan het retourneren van het geld. Bijvoorbeeld Kenia, waar een BV op belastingparadijs Jersey van een corrupte Keniase minister ontmanteld kon worden ondanks enorme tegenwerking bij de rechtbank in Kenia zelf, tot aan bedreigingen door ingehuurde straatbendes aan toe. Toen Jersey het geld, $4,5 miljoen, eenmaal vrijgegeven had in 2016, op zich al een zwaar bevochten overwinning, duurde het nog tot 2022 alvorens het geld daadwerkelijk verantwoord teruggegeven kon worden door middel van investeringen in ziekenhuisapparatuur ter bestrijding van de corona-epidemie.
In mei 2011 bezocht de Zuidafrikaanse president Zuma Gaddafi in Tripoli; naar verluidt om hem te helpen vluchten
(vanwege de uitgebroken volksopstand in het kader van de 'Arabische Lente' ).
Gadaffi was een steunpilaar voor het ANC gedurende de Apartheid.
Het vermoeden bestaat dat veel miljarden van Gaddafi in Zuid-Afrika terecht zijn gekomen.
(zie voor meer informatie de VPRO documentaire 'de jacht op Gaddafi's miljarden')
Een andere mogelijke situatie is dat een land nog steeds zodanig verdeeld is, dat er miljarden staan te wachten op bevroren bankrekeningen. Dat is het geval in het dossier Libië: het gaat om zo’n $200 miljard aan ontvreemd vermogen door dictator Gaddafi van 1969 tot 2011. Dit is grotendeels onvindbaar. Een deel lijkt in Zuid-Afrika terecht te zijn gekomen. Zo'n $70 miljard is wél getraceerd op tal van bankrekeningen in verschillende landen (waaronder $12 miljard in het VK en $16 miljard in België. Vervolgens zijn deze tegoeden bevroren. Door de nasleep van de jarenlange burgeroorlog werden hierover 13 jaar lang geen beslissingen genomen. Een doorbraak lijkt er nu aan te komen.
Sani Abacha was dictator van Nigeria van 1993 tot 1998.
Na zijn dood trachtte zijn vrouw Maryam Abacha met 38 koffers met cash het land te verlaten.
Inmiddels woont ze weer in Nigeria. Miljarden dollars zijn nog steeds zoek.
(afbeelding: wikimedia)
Een ander lastig probleem bij teruggave is dat een land een groot bedrag daadwerkelijk terugkrijgt, maar dat het opnieuw verdwijnt, zoals bij een deel van het geld van Abacha, dictator van Nigeria van 1993-tot 1998. Abacha is een bijzondere zaak, omdat het achterhalen van het gestolen geld al meer dan 20 jaar speelt. Grote hoeveelheden zijn gevonden in met name Zwitserland en Liechtenstein. De erven van Abacha hebben een spervuur aan juridische procedures geopend om bevriezing en retournering aan te vechten. Pas in ruil voor immuniteit staakten ze een hele reeks rechtszaken.
Het geld werd niet automatisch teruggegeven aan de Nigeriaanse overheid, maar toegewezen aan infrastructuurprojecten en bestrijding van armoede. De Wereldbank hield toezicht in het kader van het Stolen Asset Recovery initiatief (STARR). Dat was al een compromis vermoedelijk, want het ging om controle achteraf, waarbij in elk geval $277 miljoen uit Liechtenstein niet meer achterhaald kon worden.
Teodore Obiang, dictator van Equotariaal Guinea sinds 1982.
Boven: op de Afrika top van Poetin 2019. Onder: op de Afrika top van de VS in 2022.
(bron: wikimedia en US Government)
Ook bestaat het fenomeen dat het geld niet terug kan omdat je dan zeker weet dat het in handen komt van een corrupt netwerk. Bijvoorbeeld Equatoriaal Guinea, een land feitelijk in eigendom van dictator Teodoro Obiang en zijn familie. Wereldwijd zijn tal van bezittingen van zoon en vice president Teodorin Obiang in beslag genomen, maar is er nog altijd geen bestemming voor het geld aangewezen. (En niet alleen geld: in Zwitserland werd een compleet wagenpark van 11 luxe auto's in beslag genomen, in Nederland een luxe jacht. In de VS hebben ze zijn huis in Malibu geconfisceerd, maar de handschoenen van Michael Jackson heeft ie nog op tijd naar zijn land weten te slepen.)
Ondertussen speelt de pater familias het harde politieke spel: na de toezegging aan China om in het land een marinebasis te laten bouwen, stonden de Amerikanen binnen no time op de stoep om de banden met beide landen weer te verbeteren.
Het tekent de dilemma's die bij het geld van de kleptocraten een rol spelen. Wegkijken vanwege 'realpolitik' is natuurlijk geen optie.
Vladimir Poetin en Donald Trump, Helsinki, juli 2018
(bron: wikimedia)
Conclusies
Al met al is het moeilijk om geld te vinden, moeilijk het te confisceren én extreem lastig om het te retourneren naar de gedupeerden. Volgens onderzoek van de Wereldbank is in de periode 2010-2021 zo'n $10 miljard aan geld in het kader van corruptiebestrijding bevroren of in beslag genomen. Dit correspondeert met ongeveer 0,1% van het geschatte geparkeerd vermogen, $10.000 miljard, in offshore paradijzen in 2018. Ofwel $1 per $1000. Dit kan natuurlijk beter.
Aanbevelingen, zie deel 4: 'Praktische aanbevelingen'