MELK en STIKSTOF

 

BIOLOGISCHE MELK SCHEELT DE HELFT

 

 

Dit is de uitgebreide versie met berekeningen en meer achterliggende informatie.Klik hier voor de korte versie

 

laatste update: 12 september 2023


Eerst een mislukt landbouwakkoord en nu weer een demissionair kabinet er bovenop. Het reduceren van de stikstofuitstoot in de landbouw schiet zo niet op. En dan is ook de natuurherstelwet zojuist aangenomen in Brussel. Het einde van maatschappelijke spanningen is nog niet in zicht: de één moppert op de boeren, de ander op Den Haag en Brussel.

(Extra toelichting: . De landbouwsector is goed voor 60% van de uitstoot in Nederland. Een onderdeel van de plannen is om het areaal aan biologische landbouw in Nederland uit te breiden. Dat is voor Nederland een enorme klus, aangezien op dit moment slechts 4,4% van het landbouwareaal biologisch is (zo'n 80.000 hectare). Voor 2030 mikt men in Nederland in elk geval op 15%. De EU wil uiteindelijk zelfs naar 25% in 2040.)

 

Interessant is dat in het stikstofdebat de consumenten zelf niet echt onderwerp van discussie zijn.  Dit is best vreemd. De consument, dat zijn wij immers zelf. Wij kunnen de impasse helpen doorbreken.

 

In de supermarkten staat permanent een grote wand bomvol stikstof: de zuivelafdeling. De melkveehouderij heeft van alle landbouwsectoren verreweg het grootste aandeel in de uitstoot van stikstof en ammoniak; bij elkaar zo'n 35-40%. Biologische zuivel biedt hiervoor een goed alternatief, maar heeft slechts een marktaandeel van 5%. Met andere woorden: 95% van de consumenten gebruikt zuivelproducten van intensieve landbouw en draagt zo dagelijks zelf fors bij aan de stikstofuitstoot.

In een recent rapport van de Universiteit Wageningen wordt het verschil tussen gangbare en biologische landbouw keurig uitgerekend. Daaruit blijkt dat bij biologische zuivel de stikstofbelasting per hectare weidegrond ruimschoots wordt gehalveerd. Dit enorme voordeel ontstaat omdat je bij biologische zuivel veel meer (Nederlandse) weidegrond per koe gebruikt. Zonder kunstmest, zonder grootschalige importen van veevoer van buiten de EU. Biologische zuivel is daarom een echte ‘game changer’ als het om stikstof gaat.
 

(Extra toelichting:Weidegang is bij biologisch boeren verplicht en een biologische koe levert zo’n 20% minder melk op. Dit betekent sowieso al minder mest en urine per vierkante meter: de voornaamste bronnen van ammoniak uitstoot in de landbouw. (Ammoniak is een stikstofverbinding) Dan komt er nog stikstofwinst bovenop omdat er geen/beperkt dierlijke mest (uit de stal) over het land uitgereden mag worden én omdat er geen kunstmest gebruikt mag worden.Kunstmest heeft de neiging om overschotten te veroorzaken die grotendeels weer via het water wegspoelen en in de natuur terecht komen.
 In het rapport van de Universiteit Wageningen is de belasting per hectare omgerekend naar ammoniakuitstoot, dit is inclusief mest in de stal en gebruik kunstmest voor veevoeder: een biologische hectare veroorzaakt bij grote bedrijven een uitstoot van 23,4 kg ammoniak per hectare en intensieve landbouw 58.1 kg. Kortom: een vermindering van 60%. (Zie het rapport onderin tabel 2)

 

De kostprijs bedraagt ongeveer 30% meer per liter, de biologische boer heeft dan een vergelijkbaar inkomen als in de gangbare landbouw.

 

Het stikstofprobleem in de melkveehouderij is daarmee als het ware opgelost: de uitstoot is met de helft gereduceerd, de boer heeft een goed inkomen en het boerenbedrijf blijft behouden (in tegenstelling tot uitkopen).

 


Een liter 'stikstofmelk' uit de intensieve landbouw kost 1,09
 


De biologische variant kost doorgaans zo'n 30% meer: 1,49
(prijzen AH juli 2023)

De impact van biologische melk blijkt dus enorm positief te zijn. Hoeveel draagt een afzonderlijke overstappende consument daar nu concreet aan bij?

Veel. Wie een liter biologische melk koopt, financiert direct 1,4 m2 'gezonde' landbouwgrond. (Dit in plaats van melk uit intensieve landbouw, waar voor een liter melk ongeveer 0,6 m2 grond gebruikt wordt, die dan als het ware letterlijk overbelast is.)

(Extra toelichting: Een koe van biologische landbouw levert ongeveer 6900 liter melk per jaar in tegenstelling tot een koe in de intensieve landbouw die 8800 liter produceert. Per hectare is dit verschil nog een slag groter vanwege alle aanvullende eisen zoals meer weidegang. Een biologische hectare weidegrond levert 7000 liter per hectare; bij intensieve veehouderij levert men bijna 16.000 liter. Als je het visualiseert, dan heb je het over ongeveer 1 biologische melkkoe die (bijna) een hectare ter beschikking heeft.)
 

We drinken echter niet alleen melk, maar eten ook veel boter, kaas en yoghurt. Om een kilo kaas te maken is 10 liter melk nodig, voor een kilo roomboter zelfs 20 liter. Een gemiddelde Nederlander eet volgens het RIVM 350 gram zuivel per dag. Dit komt neer op een glas melk, een bakje yoghurt en twee boterhammen met kaas. Reken je dit om naar liters melk, dan gebruikt een consument 0,8 liter per melk per dag. Op jaarbasis is dat 400m2 weidegrond. Dat is ongeveer de omvang van een basketbalveld per consument per jaar.
 

(Extra toelichting:op die twee boterhammen zit bij elkaar zo’n 50 gram kaas, die moet je keer 10 doen. Ofwel 300 gram melk en yoghurt plus 50x10=800 gram omgerekend naar melkproducten=0,8 liter. Op jaarbasis verbruikt een gemiddelde consument 0,8x365= 292liter=  per liter 1,4 m2= 409m2 = 0,04 hectare.)

 

Een gemiddelde zuivelconsument die overstapt op biologische produkten helpt daarmee 400m2 weidegrond niet meer te belasten met stikstofoverschotten. 
Dat is ongeveer de omvang van een basketbalveld.

 

Om te kijken wat de impact is op het Nederlandse landschap kunnen we deze uitkomsten omzetten naar een hectare: 25 Nederlandse zuivelconsumenten kunnen er voor zorgen dat jaarlijks één hectare landbouwgrond geen stikstof overbelasting meer geeft.

 

Zouden alle 17,5 miljoen Nederlandse consumenten op biologische zuivel overstappen, dan zouden we 700.000 hectare nodig hebben. Dat is ruim 40% van ons landbouwareaal (d.w.z.op basis van daadwerkelijk in gebruik zijnde cultuurgrond).
Hoeveel kost dat dan? Een gemiddelde consument die geheel overstapt op biologische zuivel betaalt € 115 per jaar meer. Een hectare kost € 2.875 per jaar extra. Iedere Nederlander aan de biologische zuivel zou dan 2 miljard per jaar kosten. Maar dan heb je ook wat: zo'n 40% van de gewenste stikstofreductie in de gehele landbouw zal dan gerealiseerd zijn.

(Extra toelichting: zo’n 40 cent per liter x 0,8= 32 cent per dag= € 115 per jaar omgerekend naar de prijzen van juli 2023)

 

Natuurlijk helpt het als de overheid hier de portemonnee voor trekt. Ze zou al heel eenvoudig kunnen beginnen de 9% BTW op biologische zuivel af te schaffen, dat scheelt al meteen 180 miljoen per jaar.

 

 

Desalniettemin zijn er ook genoeg Nederlanders die alvast een stap kunnen zetten. Het kan gewoon vandaag al, een maatschappelijke impasse doorbreken, een échte transitie op gang brengen.

Daar ergens in die grote zuivelwand staan de biologische melkproducten reeds te wachten.