Deel 2 Toename ongelijkheid na 1980


(Terug naar deel 1)

Geen progressieve belasting op bezit

Piketty constateert dat het best opmerkelijk is dat er gedurende de 20e eeuw nauwelijks ontwikkelingen hebben plaatsgevonden inzake progressieve belastingen op vermogen. Wellicht was het laatste echt openlijke maatschappelijke debat hierover in de VS in de jaren 30. Daar had je Huey Long, die zich als concurrent van Roosevelt opstelde, die de ‘Share our wealth, Every man a king’ beweging opstartte met op het hoogtepunt 8 miljoen leden. ( Voor een speech van Huey, klik hier.) De beweging eiste beperkingen op exorbitante rijkdom door middel van progressieve inkomens-, erf- en vermogensbelastingen. (Hij werd in 1936 vermoord, vlak voor de Democratische conventie.)

Share Our Wealth Huey Long 1935


In Engeland had Labour bij de gewonnen verkiezingen van 1974 zowaar een vermogensbelasting voor hoge vermogens van 5% op het programma, waar men snel vanaf zag omdat de Britse economie in zwaar weer terecht was gekomen.

In Duitsland bestond al sinds 1893 (in Pruisen als eerste deelstaat!) een bescheiden progressieve algemene vermogensbelasting, in Zweden sinds 1911, evenzo in Denemarken, Oostenrijk, Noorwegen, Zwitserland. Deze ontwikkelden zich niet verder en zijn in Duitsland, Zweden, Denemarken en Oostenrijk begin 2000 door de toenemende belastingconcurrentie afgeschaft.

Belastingen op vermogen beperken zich doorgaans tot procentuele heffingen op onroerend goed. In de VS heb je de 'property tax' en in Frankrijk de 'taxe foncière'. Dit kunnen forse belastingen zijn, in de VS lokaal (tot op wijkniveau) variërend tot maximaal 4 % van de waarde van een woning. Men financiert er immers ook lager en middelbaar onderwijs mee. In Frankrijk is het een centrale belasting die ongeveer 1% van de woningwaarde bedraagt.
(De onroerendezaakbelasting (OZB) in Nederland is ook lokaal, maar de heffingen zijn tamelijk bescheiden.)
In de VS en Frankrijk zijn deze belastingen proportioneel: of je nu 100 huizen bezit of 1 woning, je betaalt hetzelfde percentage belasting. Interessant is dat de werking van deze belastingen zeer regressief uitpakt ofwel zeer voordelig voor de rijkste bovenlaag in de samenleving die in ruime mate over allerlei andere vermogenszaken beschikt, zoals juwelen, schilderijen, luxe jachten en dergelijke. Met bovenal allerhande financiële activa zoals aandelen en obligaties.

Samenstelling vermogens naar inkomensgroep Frankrijk 2015

Zoals hierboven te zien is in het geval van een land als Frankrijk, heeft de bovenste 10% een aanzienlijk deel van zijn vermogen in spaargeld en aandelen zitten. Vanaf de bovenste 5% is dit zelfs meer dan de helft. Het ontbreken van een bredere vorm van vermogensbelasting is derhalve bijzonder voordelig voor de rijkste bovenlaag.
(Verrassend genoeg had Frankrijk na veel politieke strijd in 1988 een vermogensbelasting voor zeer grote vermogens ingevoerd. De regering Macron heeft deze in 2018 vervangen door een sterk ingeperkte vorm van onroerendezaakbelasting.)

Over het algemeen is de dominante gedachte in onze huidige samenlevingen toch, dat inkomen nog redelijkerwijs belast kan worden, maar dat het dientengevolge opgebouwde vermogen uiteindelijk een meritocratische verworvenheid is waar je niet aan moet komen.

Toch is er ook op het gebied van inkomen een vergaand verschil in belasting te bespeuren. Het gaat dan om het verschil in belasting op inkomen uit arbeid versus belasting uit inkomen op kapitaal.

Inkomen uit kapitaal of arbeid naar inkomensklasse Frankrijk 2015

Beziet men bovenstaand kolommendiagram, dan ziet men dat belastingen op inkomen uit arbeid minder relevant zijn voor de bovenste 10%. Hoe het dan zal uitpakken voor de bovenste 1% laat zich raden aan de hand van de afbeelding hieronder.

Inkomensbronnen naar inkomensgroepFrankrijk 2015

Over rente en dividend betaalt men niet zoveel belasting als over arbeid. Bovendien zijn belastingen over rente en dividend doorgaans proportioneel.
(Ter indicatie: Hierdoor ontstaat de fraaie situatie dat bij wie bijvoorbeeld 100.000 in het hoogste tarief van de inkomstenbelasting valt, in Nederland tot 51% betaalt, terwijl iemand die dezelfde 100.000 aan inkomsten uit rente heeft ontvangen, hierover maximaal 30% belasting betaalt. Minder dan het laagste tarief van de inkomstenbelasting. EB)

Betaling belasting naar inkomensgroep Frankrijk 2018

Hierboven zien we het resultaat als we alle belastingen in Frankrijk meenemen: van enige progressiviteit is geen sprake meer. Net als in het artikel hiervoor al voor de VS getoond werd, zie je hier dat de onderste 50% nagenoeg hetzelfde percentage aan belastingen en sociale premies afdraagt als de bovenste 1%.

Resumerend: financiële activa worden bij belastingen op bezit doorgaans buiten beschouwing gelaten en inkomen hieruit wordt proportioneel en relatief laag belast. Dit bevoordeeld bovenal de bovenste 1% in de samenleving. Het merkwaardige gevolg is dat de hoogste inkomens meestal geen groter percentage aan belastingen betalen dan de rest van de werkende bevolking.

Monaco belastingparadijs

Monaco: bekend belastingparadijs (bron: wikimedia)

Daarmee zijn we er nog niet, want dit zijn nog gegevens die geen rekening houden met belastingontwijking, laat staan belastingontduiking. Het is juist de globalisering en het daarmee verbonden vrije verkeer van kapitaal die ertoe heeft geleid dat er meer en meer gebruik wordt gemaakt van belastingparadijzen.
We hebben het hier in de eerste plaats over de legale vormen van belastingontwijking, die er echter toe leiden dat de financiële elite nog minder belasting betaalt omdat men voor dergelijke internationale constructies zich de daartoe benodigde financiéle adviseurs kan veroorloven. (Hier wordt inmiddels iets meer aan gedaan, zie de artikelen over maatregelen.)
In de tweede plaats hebben we het natuurlijk ook over de illegale vormen zoals belastingontduiking en geld uit criminele activiteiten. Vrij verkeer van kapitaal heeft het traceren van de illegale geldstromen moeilijker gemaakt.

Hyperkapitalisme

Piketty wijst erop dat het met name de EU is geweest die vrij verkeer van kapitaal een extra zet heeft gegeven als onderdeel van het Verdrag van Maastricht in 1992. Het waren met name de Duitsers van het CDU die hamerden op vrij verkeer van kapitaal als belangrijk ingrediënt voor de 'depolitisering' van de financiële en monetaire kwesties als voorwaarde voor Duitse deelname aan de oprichting van de Eurpese Monetaire Unie, met de euro en de ECB. De Franse socialisten gingen hierin mee.

Verdrag van Maastricht februari 1992

De geboorte van de Europese Unie
Ondertekenaars van het Verdrag van Maastricht, 7 februari 1992


De voorwaarden werden vervolgens overgenomen door OESO en IMF en resulteerden in een nieuwe internationale norm. (Ongetwijfeld met steun van de Amerikanen en Britten. Londen en New York ontwikkelden zich dientengevolge beiden verder tot dé financiële centra van de globalisering. EB)

Met de ineenstorting van de Sowjet Unie geraakte de globalisering vanaf de jaren 90 in een stroomversnelling. Nu wreekte zich extra dat er zich geen internationale registratie-vereisten voor vermogen ontwikkeld hadden. (Zoals we dat in vele landen wel ontwikkeld hebben in de vorm van openbare kadasters voor de registratie van het eigendom van onroerend goed.)
Kapitaal kon zich vanaf nu voor een groot deel ongehinderd en slecht geregisteerd verplaatsen van A naar B, van B naar C, van C naar D, waardoor het traceren van de oorsprong van vermogens erg lastig werd. Hiermee bedoelt Piketty niet alleen dat witwassen zo eenvoudiger werd, maar ook dat legale verplaatsingen van kapitaal mogelijk werden waardoor het eveneens extra lastig wordt om de rijkdom van bedrijven en particulieren te monitoren.

Herkomst per werelddeel van financiële activa in belastingparadijzen 2015

Een kijkje in de keuken van de belastingparadijzen geeft de indicatie dat 10% van de Europese financiële activa zich daar bevindt. Een ander punt is dat de liberalisering van kapitaal nog veel grotere gevolgen heeft buiten Europa en de VS.

Apple belastingontwijking

Apple lijkt optimaal gebruik te maken van de talloze legale mogelijkheden voor belastingontwijking.
Het bedrijf heeft naar schatting 100 tot 300 miljard dollar aan onbelast vermogen wereldwijd geparkeerd staan.
(Voor onderzoek van de BBC n.a.v. de 'Paradise Papers'; klik hier.)



De globalisering werkte echter nog wat anders in de hand. Er ontstond een soort wedstrijdje belastingvoordelen creëren voor bedrijven en hun vestigingslocaties. In de EU kun je dit extra fraai zien. In de EU kwam men (eveneens in het verdrag van Maastricht) voor de EU-begroting en de financiering ervan het zogenaamde unanimiteitsbeginsel overeen, waardoor er alleen een gezamenlijke aanpak van belastingkwesties mogelijk was als iedereen ermee instemde. Een soort af te dwingen code inzake belastingdeals voor bedrijven of strengere regels voor belastingontwijking, kwamen hierdoor maar niet van de grond. (Met name door tegenwerking van kleinere landen als Luxemburg en Malta en zeker ook Nederland en Ierland. EB )

De Amsterdamse Zuidas: heel veel expertise inzake belastingontwijking.
(bron: wikimedia)


Er ontstond een soort race naar lagere belastingtarieven om maar de economie te bevoordelen, juist op het gebied van kapitaal, omdat dit zo mobiel geworden was. Al met al zijn we volgens Piketty door de toegenomen mobiliteit van kapitaal terecht gekomen in het tijdperk van het 'hyperkapitalisme'.
Binnen Europa is de economische ongelijkheid weliswaar nog niet zo hoog als eind 19e eeuw, maar de economische verhoudingen zijn veel ondoorzichtiger geworden. In de 19e eeuw kon je nog vrij goed registreren wie welk vermogen bezat, heden ten dage is dat nauwelijks nog mogelijk.
Kapitaal als zodanig is meer en meer een eigen leven gaan leiden, met grote, deels anonieme, 'geldwolken' die in landen, regio's of bedrijfssectoren neer kunnen dalen of op kunnen stijgen. Kapitaal gaat graag zitten waar belastingtarieven aangenaam zijn en verovert als het ware van daaruit woningen, bedrijven, grondstoffen, etcetera. Denk ook aan sportclubs, kranten, ziekenhuizen en onderwijsinstellingen.

City of London financieel centrum

Londen ontvangt kapitaal met open armen
Skyline van the City, het zakendistrict (bron: wikimedia)

Het terugdringen van de vanaf 1980 in gang gezette ontwikkeling richting meer ongelijkheid en de daarmee gepaard gaande neiging tot hyperkapitalisme, is de economische uitdaging waarvoor we ons nu als samenleving gesteld zien.
Voor Piketty ligt de sleutel in het aan banden leggen en belasten van vermogen. Om te beginnen door er over te discussiëren. Want: “Het is in feite een zeer gevaarlijke politieke keuze om te weigeren redelijk overleg te voeren over progressieve vermogensbelasting, dus om te betogen dat het volstrekt onmogelijk is de grootste bezitters aan te pakken en dat de midden- en werkende klassen veroordeeld zijn om in hun plaats te betalen.

Voor een mogelijke aanpak van de problemen, ga naar de Conclusies en mogelijke maatregelen.
Voor een kijk op de ontwikkelingen in Rusland en China in de 20e eeuw, ga naar Postcommunistische landen.


Terug naar overzicht



Deel dit artikel: