02/01/2022

gratis kinderopvang

wensdenken met een prijskaartje

Eén van de grote verrassingen in het regeerakkoord is het voornemen om met ingang van 2025 kinderopvang gedurende 4 dagen vrijwel gratis te maken voor alle werkenden.
Waarom eigenlijk? Om meer vrouwen langer aan het werk te krijgen . Volgens velen hebben we in Nederland een hardnekkige cultuur van deeltijdwerken, waarbij vrouwen vaker dan mannen ervoor kiezen om meer tijd te besteden aan de kinderen.

 

Hoeveel kost het? In 2020 gaf de overheid al 3,9 miljard uit aan kinderopvang. Het Centraal Planbureau (CPB) kwam in 2021 bij het doorrekenen van een 4 dagen gratis scenario voor werkenden én niet-werkenden op een bedrag van 5,5 miljard extra. Hiervan was 2,3 miljard wat ouders op dat moment zelf uitgaven en nog eens 3,2 miljard voor het extra te verwachten gebruik dankzij deze gratis voorziening. Dat dit fors is, moge duidelijk zijn: meer dan 1% van ons BBP zou dan naar de kinderopvang gaan. Veel mensen regelen nu nog informeel de oppas door bijvoorbeeld grootouders een dag in te schakelen. Dat hoeft dan niet meer zo nodig: kinderopvang is dan toch 'gratis'.

Maar hoeveel vrouwen gaan dankzij de gratis kinderopvang dan extra aan het werk? Het Centraal Planbureau (CPB) schatte in dat het effect hiervan op het keuzegedrag van ouders zou leiden tot ruwweg 7500 extra fulltime werkende mensen. Deze berekening stond niet in het doorrekenrapport, maar kwam maart 2021 aan de orde in het programma Pointer bij monde van programmaleider Arbeid van het CPB, Egbert Jongen. De verslaggevers concludeerden hieruit dat gratis kinderopvang, omgerekend over die 5,5 miljard extra kosten, 760.000 euro per jaar per extra werkende fulltimer zou gaan kosten.

Pointer onderzocht begin 2021 de kosten van gratis kinderopvang

Het leverde boeiende TV op, toen Pointer op bezoek ging bij (onder meer) GroenLinks om dit bedrag eens voor te leggen:
'Ontzettend veel geld, maar volgens GroenLinks is dat het geld wel waard. Zij vinden het uiteindelijk toch een substantieel aantal. “Uiteindelijk wil je dat je vrouwen aan het werk brengt, want dat doet ook weer wat met hun kinderen. Ik zie het bijvoorbeeld met mijn eigen kinderen. Ik heb twee jongens en die zien een moeder die werkt. Die ervaringen nemen zij weer mee in hun leven en bij hun gezin later”, aldus kamerlid Corinne Ellemeet.'

Vrouwen aan het werk brengen is het doel, maar door kinderen die zien dat hun moeder werkt, ontstaat een soort multiplicatoreffect wat kennelijk de prijs nog eens extra de moeite waard maakt.
In het regeerakkoord is nu afgesproken gratis kinderopvang te beperken tot werkenden. Dat scheelt in elk geval in de kosten. Men schat in dat dit dan tot zo'n 2 miljard aan extra uitgaven gaat leiden. Toch betekent dit nog altijd een bedrag van 270.000 euro extra per extra fulltime werkende per jaar. Toegegeven: het blijft een scenario, het CPB kan zich natuurlijk vergissen. Gedragsveranderingen zijn lastig in te schatten.

Het kan echter ook erger uitpakken, want het is nog geen uitgemaakte zaak dat door deze maatregel het nu vooral de vrouwen zullen zijn die meer gaan werken. In de peiling die EenVandaag hierover hield, bleek tweederde van de vaders in jonge gezinnen meer te willen gaan werken, tegenover een derde van de jonge moeders.

Peiling EenVandaag (december 2021)

Nu is gratis kinderopvang al een zeer kostbare zaak, waar je om die reden al kanttekeningen bij moet plaatsen. Als vervolgens echter meer mannen dan vrouwen extra gaan werken, dan zou dat de ongelijke taakverdeling in de huishoudens zelfs vergroten in plaats van verkleinen. Dat lijkt dan op geld over de balk smijten én water naar zee dragen.

Bovendien is er nóg een probleem: wie profiteert hier nu uiteindelijk financieel het meest van? De hogere inkomens, vooral de 'randstedelijke powerkoppels'; die hiermee honderden euro's per jaar gaan besparen. Voor de lagere inkomens, vrouw of niet, levert het eigenlijk geen voordeel op. Daar had men al gratis kinderopvang. (Althans, als de belastingdienst niet opeens met een onterechte terugvordering kwam..)
Dit mankement kun je wellicht compenseren middels een forse verhoging van het hoogste belastingtarief. Wordt daar op dit moment wel over nagedacht? Of is dit sowieso een ondoordachte maatregel gebaseerd op heel veel wishful thinking? Ik denk het laatste.
(update juli 2023: het Centraal Planbureau en het Cultureel Planbureau bevestigden in een gezamenlijk rapport dat het plan de kansenongelijkheid zou vergroten. Inmiddels is met de val van het kabinet het hele project op de lange baan geschoven.)

(Een ingekorte versie van dit artikel verscheen op de opiniepagina van Trouw op 15 januari 2022)